Хураангуй:
Дэлхий даяар хувь хүмүүс болоод хуулийн этгээд хооронд үргэлж эрх зүйн
харилцаа явагдаж байдаг. Үүнийг дагаад хэн нэгэн этгээд нөгөө этгээддээ аливаа
байдлаар хохирол учруулах тохиолдолд цөөнгүй байдаг. Гэвч энэхүү хохирол, хохирлоос
учрах гэм хор нь талуудын гэрээний харилцаа, эсхүл гэрээний бус харилцаанаас үүсэж
болдог. Гэрээний бус харилцаанаас хохирол учрах тохиолдол нь хувь хүн болон хуулийн
этгээд хооронд өдөр тутмын энгийн харилцаанаас үүсдэг ба түүнд аливаа гэрээнээс үүдэх
харилцаа, нэг тал нөгөө талдаа үүрэг гүйцэтгэх, үүрэг гүйцэтгүүлэх амлалт аваагүй,
өгөөгүй байхтай холбоотой юм. Жишээ нь хэн нэгэн этгээд бусдын биед хөнгөн болоод
хүнд, хүндэвтэр гэмтэл учруулснаар нөгөө этгээд нь хөдөлмөр эрхлэх боломжгүй болж
болох юм. Ингэснээр тухайн хохирсон этгээд хохирол учруулсан этгээдээс өөрт учирсан
бодит хохирлоос гадна олох ёстой байсан орлого буюу хөдөлмөр эрхлэх боломжгүй
болсны улмаас олох байсан цалин, хөлсөө шаардах эрхтэй байна.
Гэрээнээс үүсэх гэм хор нь гэрээний зөрчил буюу гэрээний аль нэг тал нь гэрээний
үүргээ биелүүлээгүйгээс үүсдэг. Үүнтэй холбогдуулан гэрээний талууд бодит хохирол
болоод ирээдүйд олох ёстой байсан орлого, боломжоо алддаг байна. Энэхүү олох ёстой
байсан орлого нь бодит бус, хийсвэр ойлголт ба нотлох баримтыг хэрхэн үнэлэх тал дээр
Монгол улсын хувьд нэгдсэн ойлголт байхгүй. Монгол улсын шүүхийн практикт
гэрээнээс үүдэлтэй олох ёстой байсан орлоготой холбоотой томоохон маргаанууд
харьцангуй цөөн байгаа бөгөөд ихэвчлэн нийтлэг, нэхэмжлэлийн шаардлага багатай
маргаанууд зонхилж байна.
Энэхүү ойлголт нь Монгол улсад төдийлөн судлагдаагүй тул шүүхийн практикт
гэм хорын онолын ойлголт болох гэм буруу болон хохирол, түүний шалтгаант холбоо
дээр тулгуурлан хэрэг маргааныг шийдвэрлэж байна. Харин олон улсад олох ёстой
орлоготой холбоотой маргааныг хянан шийдвэрлэхдээ гэрээний үүргээ биелүүлээгүй тал
нь гэрээ байгуулах үедээ үүргээ биелүүлээгүйтэй холбоотой үүрэг гүйцэтгүүлэгчид ямар
хохирол учирч болохыг урьдчилан мэдэж байсан, эсхүл мэдэх боломжтой байсан байхыг
шаарддаг бөгөөд гэрээний нөгөө тал болох үүрэг гүйцэтгүүлэгч нь өөрт учирсан
хохирлоо аль болох бууруулахаар ямар нэгэн арга хэмжээ авсан байхыг шаарддаг байна.
Иймд энэхүү онолын зөрүүтэй байдлын улмаас сэдвийг дэлгэрэнгүй судлах
хэрэгцээ шаардлага үүссэн тул ерөнхий анги болох гэм хорын ойлголтоос олох ёстой
байсан орлого, түүний Монгол улс дахь практикийг олон улстай харьцуулах замаар
судалгааг хийж гүйцэтгэсэн болно.
