Зарим улс орнуудын НӨАТ, түүнтэй ижил төстэй бусад татваруудыг харьцуулан судлах нь

Abstract

НӨАТ-ыг анх санаачилсан загалмайлсан эцгүүд бол Герман бизнесмен Вилхэлм Вон Сиеменс, Америкийн эдийн засагч Томс Адамс нар бөгөөд тухайн үед НӨАТ нь бизнесийн орлогын албан татварыг сайжруулах инноваци санаа хэмээн тооцогдож байж. Герман болон түүний зэргэлдээ баруун Европын улсууд НӨАТ-ыг анх дэмжсэн боловч АНУ эсрэг бодолтой байлаа. Анх Францад НӨАТ-ыг 1954 онд нэвтрүүлснээс хойш өдгөө дэлхий 140 гаран улс орон НӨАТ-ыг аль хэдийн нэвтрүүлээд байна. Дэлхийн улс орнуудад НӨАТ нь ерөнхийдөө ижил онцлогтой хэдий ч нэршлийн хувьд ялгаатай байдаг. Жишээ нь: НӨАТ гэж нэрлэхээс гадна Борлуулалтын ерөнхий татвар, Хэрэглээний татвар гэх мэтээр нэрлэдэг. НӨАТ нь ерөнхий нийтлэг шинж чанартай байхаас гадна ялгаатай татварын босго, суурь, хувь хэмжээ, хөнгөлөлт чөлөөлөлт бүхий загваруудтай. Монгол улсад НӨАТ-ын тухай хууль 1998, 2007, 2016 онуудад тус бүр батлагдаж байсан ба НӨАТ-ын хувь хэмжээ, босго, чөлөөлөх бараа үйлчилгээний төрөл зэрэгт ихэвчлэн өөрчлөлт ордог аж. Монгол улсын НӨАТ-ын орлого, НӨАТ төлөгчөөр бүртгүүлэгчийн тоо жил бүр өсөн нэмэгдсээр байна. 2017 оны эхний хагсын байдлаар татварын нийт орлогын 15.81 хувийг НӨАТ-ын орлого бүрдүүлж байгаа бөгөөд мөнгөн дүнгээр НӨАТ-ын орлого 278.6 тэрбум төгрөг.