БНХАУ, Монгол улсын уул уурхайн салбарын татварын орчны харьцуулсан судалгаа (АМНАТ)

Abstract

Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр нь байгалийн баялгийг өмчлөх эрх, захиргааны эрх мэдлийнхээ дагуу баялаг бүтээгч, ашиглагчдад төрөөс ногдуулдаг тусгай татвар юм. Уг татварыг тухайн улс орон бүр онцлогтоо нийцүүлэн баялгийн нөөцийн зөрүүний орлогыг тохируулах, төрийн өмчийн нөөцийн төлбөртэй ашиглалтыг тусгах зорилгоор ногдуулдаг. Аливаа татвар, төлбөрийг ногдуулах хувь, зарчмыг оновчтой тогтоон ногдуулах нь иргэн, аж ахуй нэгж, бизнес эрхлэгчдэд дарамт учруулахгүйгээр төсвийг бүрдүүлэх чухал ач холбогдолтой юм. Монгол улсын хувьд Ашигт малтмалын тухай хууль шинэчлэгдэн батлагдсанаас хойш буюу 2007 оны Засгийн Газрын 88-р тогтоолоор АМНАТ ногдуулах борлуулалтын үнэлгээг тооцох анхны журам баталснаас хойш уг журамд эргэж буцсан маш олон удаагийн өөрчлөлт орсон. Мөн БНХАУ-ын хувьд хууль тогтоомжийг шинэчлэх хэрэгжүүлэхдээ маш олон шат дамжлагыг дамждаг хэдий ч олон удаагийн өөрчлөлт орсноор яг эцэслэн мөрдөгдөж буй татвар төлөгчдөд эргэлзээтэй болох зэрэг асуудлууд үүсэж байна. Иймээс уул уурхайн салбар дахь АМНАТ болон бусад татвартай холбоотой асуудалд эдийн засгийн гол тулгуур болж байгаа нүүрсний салбарын өрсөлдөх чадварыг байнга анхаарч байх нь чухал хэмээн үзэж тус хоёр улсын АМНАТ-ийн тогтолцоог судалж ижил төсөөтэй, ялгаатай болоод онцлог талуудыг судалж тулгарч буй нийтлэг асуудлуудыг тодорхойлж түүнийг шийдвэрлэх жишиг туршлагыг харьцуулан уг судалгааг хийж гүйцэтгэсэн болно. БНХАУ болон МУ нь хөршүүдийн харилцаатай буюу Монгол улс дэлхийн нүүрсний зах зээлийн хамгийн том худалдан авагч болох БНХАУ-тай шууд хиллэдэг боловч тээвэр логистикийн хүндрэлээс болоод уг зах зээлд эзлэх байр сууриа тогтвортой хадгалж чаддаггүй байна. Иймээс хоёр улсын АМНАТ-ын тогтолцооны талаар илүү нарийвчилсан ойлголт тодорхой мэдээллийг судалж эдгээр орнуудын хооронд бизнес эрхлэгчдэд, цаашлаад улсын эдийн засагт ач холбогдолтой тул уг тогтолцоог цаашид судлах шаардлага үүсэж байна.