ТЭЭВРИЙН ДЭД БҮТЦИЙН ХӨГЖИЛ БҮС НУТГИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨСӨЛТӨД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛЛИЙН СУДАЛГАА

Abstract

Тээврийн дэд бүтэц нь бүс нутгийн эдийн засгийн өсөлтийг хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Холбогдох салбаруудын эрэлтийг шууд идэвхжүүлж, бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсийн урсгалыг бий болгосноор бүс нутгийн харилцаа холбоо, эдийн засгийн идэвхжил нэмэгддэг. Харин шууд бусаар тээврийн дэд бүтэц нь бүс нутаг хоорондын худалдаа, аж үйлдвэрийн хөгжил, аялал жуулчлал зэрэг бусад салбарыг дэмждэг. Монгол Улсад тээврийн дэд бүтцийг хөгжүүлэх нь бүс нутгийн ялгааг арилгах, эдийн засгийн өсөлтийг нэмэгдүүлэхэд гол үүрэг гүйцэтгэх юм. Гэсэн хэдий ч дэд бүтцийн хуваарилалт, эдийн засгийн үр ашиг нь бүс нутгуудад ихээхэн ялгаатай байна. Энэхүү судалгаа нь 2006-2023 оны хооронд бүс нутгийн эдийн засгийн өсөлтөд тээврийн дэд бүтцийн хөгжлийн үзүүлэх нөлөөг 21 аймгийн панел өгөгдөл ашиглан судалсан болно. Кобб-Дуглас үйлдвэрлэлийн функц болон орон зайн эконометрик загваруудыг ашиглан авто замын дэд бүтцийн хөгжил эдийн засгийн өсөлтөд үзүүлэх шууд болон дамжих нөлөөг судалсан. Үүнээс гурван гол дүгнэлт гарч байна. Нэгдүгээрт, тээврийн дэд бүтэц нь эдийн засгийн өсөлтөд эерэгээр нөлөөлдөг буюу авто замын нягтрал 1%-иар нэмэгдсэнээр ДНБ 0.148%-иар өссөн байна. Гэвч үр өгөөж нь жигд хуваарилагдаагүй бөгөөд Дархан-Уул, Орхон зэрэг бүс нутаг Дорнод, Хэнтий зэрэг бүс нутгаас илүү байна. Хоёрдугаарт, нэг аймгийн дэд бүтцийг сайжруулснаар хөрш зэргэлдээх аймгуудын эдийн засгийн үзүүлэлтэд эергээр нөлөөлж байгаа орон зайн нөлөөлөл илэрхий байна. Гуравдугаарт, тээврийн дэд бүтцийн эдийн засгийн өсөлтөд үзүүлэх нөлөө нь бүс нутаг бүрт ялгаатай байна. Судалгааны үр дүн нь бүс нутгийн ялгааг бууруулж, дамжих нөлөөллийг нэмэгдүүлэхийн тулд зорилтот дэд бүтцийн бодлого шаардлагатайг онцолж байна. Тээврийн сүлжээ болон нэмэлт өсөлтийн хүчин зүйлүүдэд стратегийн хөрөнгө оруулалт хийснээр Монгол Улс бүс нутгийн хөгжилд илүү тэнцвэртэй, тогтвортой хүрэх боломжтой. Энэхүү судалгаа нь хөгжиж буй эдийн засгийн дэд бүтцэд тулгуурласан өсөлтийг ойлгоход хувь нэмэр оруулж, бүс нутгийн төлөвлөлтийн бодлого боловсруулагчдад практик ойлголтыг санал болгох юм.