Далд эдийн засгийн хэмжээг тооцох арга зүй

Abstract

Энэхүү судалгааны ажлаар далд эдийн засгийн талаар онолын ойлголтууд, далд эдийн засгийг тооцох арга зүйн хөгжил, өнөөгийн түгээмэл хэрэглэгдэж байгаа аргуудыг судлах, цаашлаад загварын аргаар Монгол улсад хийгдсэн ажлуудыг үндэслэн, макро өгөгдөл дээр тулгуурласан далд эдийн засгийн хэмжээг ДНБ-ийн хувь хэмжээтэй дүйцүүлэн тооцоолсон. Далд эдийн засгийг тооцох олон арга байдгаас ерөнхийлөн шууд арга, шууд бус арга, загварын арга гэж гурван ангилалд хуваадаг. Манай улсад шууд болон шууд бус аргыг ашиглан хийгдсэн ажлууд байдаг ч загварын аргыг хэрэглэж тооцсон ажил ховор. Энэ судалгааны ажлаар далд эдийн засгийг үл ажиглагдах хувьсагч буюу latent variable гэж үзээд бүтцийн тэгшитгэлийн загварын нэгэн төрөл олон шалтгаан, олон үзүүлэлт бүхий MIMIC аргачлалыг ажиллуулсан. Ингэхдээ MIMIC аргачлалын динамик төрөл DYMIMIC загварыг алдаа засварлах загвартай хослуулан алдаа засварлах MIMIC буюу EMIMIC аргачлалыг ажиллуулан Монгол улсын далд эдийн засгийн нийт эдийн засагт эзлэх хувь хэмжээг 2008-2020 оныг дуустал 52 улирлын макро өгөгдөл дээр суурилан урт болон богино хугацааны загваруудыг ажиллуулсан. Үр дүнд нь үл ажиглагдах хувьсагчийн таамагласан цуваа өөрчлөлтийн хувь хэлбэрээр гарсан бөгөөд аль нэг оныг суурилан нийт эдийн засагт эзлэх хувь хэмжээг гарган ирсэн. Цаашлаад, нэгдүгээрт 2012 онд бэлэн мөнгөний эрэлтийн аргачлалаар хийгдсэн судалгааны ажлын үр дүнг суурилбал манай улсын нийт эдийн засгийн 29,15%-тай тэнцэх далд эдийн засаг оршин байна гэж тооцсон. Хоёрдугаарт, 2018 онд ҮСХорооноос гаргасан тооцоонд үндэсний тооцооны системээр тооцоолсноор нийт ДНБ-ий 9,2%-тай тэнцэх хэмжээний албан бус сектор оршин байна гэж гарсан. Энэ үр дүнг сууриа болгон авбал 2020 оны эцсийн байдлаар нийт эдийн засгийн 8,5%-тай тэнцэх хэмжээний далд эдийн засаг байна гэж гарсан.