Махны үнэ цэнийг нэмэгдүүлэн экспортлох боломжийн судалгаа

Abstract

Мах, махан бүтээгдэхүүн нь аль ч улс оронд хүнсний хамгийн чухал бүтээгдэхүүн

нь байдаг. Мах бол илчлэг, өөх тос, уураг, олон төрлийн амин дэмээр баян хүнс юм.

Манай орон шиг эрс тэс уур амьсгалтай орны хувьд хүн амын хамгийн гол илчлэг, уургаа

нөхөж авах хүнсний бүтээгдэхүүн бол мах юм. Тиймээс ч Монгол улсын хүнсний тухай

хуульд махыг стратегийн бүтээгдэхүүн гэж онцолсон байдаг. Сүүлийн жилүүдэд малын

тоо толгой ихээр нэмэгдэхийн хирээр бэлчээрийн даац хэтрэх, цөлжилт үүсэх, малын

чанар муудах сул талуудыг үүсгэж байна. Манай улс хүн амын дотоодын хэрэгцээнд

жилд дунджаар 10-12 сая толгой мал хэрэглэдэг. Бид дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн

хангаад зогсохгүй жилд 9 сая толгой мал буюу 180 мянган тонн мах экспортлох

боломжит нөөцтэй. Тиймээс олон улсын шаардлагад нийцсэн махныг экспортлоход

хэрэгжүүлж байгаа арга хэрэгслүүд, махны үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх арга зам, тулгамдаж

буй асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх боломжууд, хэрэглэгчийн эрэлт дээр суурилан тухайн

бүтээгдэхүүнийг малчны хотноос хэрэгчлэгчийн гар дээр нэмүү өртөг шингээн хүрэх

хүртэлх замыг судлан махны үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх боломж, арга замыг эрэлхийлэхийг

зорилоо.

Эмпирик судалгааг хийхдээ мах экспортлоход тавигдах шаардлага, экспортлох

оронтой хийсэн гэрээ, протокол болон энэ талаар батлан гаргасан Монгол улсын хууль

тогтоомж, төрийн болон төрийн бус байгууллагуудаас гаргасан судалгаа шинжилгээ,

төсөл хөтөлбөр, тайланг судлах замаар дүн шинжилгээ хийн нэгтгэн дүгнэх, махны

экспортод нэмүү өртөг шингээх арга замуудыг судлахын тулд малчны хотноос

хэрэглэгчийн гар дээр очих хүртэлт замуудыг судалсан. Мөн хэрэглэгчдээс ямар төрлийн

мах махан бүтээгдэхүүнийг хэрэглэхийг хүсч байгааг анкетын аргаар судалгаа авч,

тухайн бүтээгдэхүүнийг боловсруулах боломж, экспортод гаргахад тулгарч буй асуудал

судалсан. Хэрэглэчийн судалгааг Өвөр Монголын зах зээлийн сонгосон ба энэ нь

тээвэрлэлтийн зардал бага байх, хэрэглэгчийн эрэлт их байх гэсэн шалтгаанаар сонгосон

болно.

Дараагийн бүлэгт ямар төрлийн мах махан бүтээгдэхүүнийг экипортлох боломж байгааг

судлан түүн дээрээ анализ хийн хамгийн боломжтой хувилбаруудыг сонгон санал

болгосон. Санал болгохдоо стандарт шаардлагууд, арга технологиуд болон мах махан

бүтээгдэхүүн экспортлоход тулгардаг асуудал, түүнийг шийдвэрлэх арга замуудыг

судлаачийг зүгээс олж харснаа нэгтгэсэн.