САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГИЙН МЭДЭЭЛЛИЙН ЧАНАРЫГ ҮНЭЛЭХ НЬ

Abstract

ТОВЧ ХУРААНГУЙ

Сүүлийн жилүүдэд дэлхий дахинд санхүүгийн тайлангийн мэдээлэл хэрэглэгчид болох хөрөнгө оруулагчид, зээлдүүлэгчид санхүүгийн тайлангийн мэдээллийн чанарын асуудалд ихээхэн анхаарч байна. Олон улсад санхүүгийн тайлангийн мэдээллийн чанарыг үндсэндээ Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын Стандартын (СТОУС) нэвтрүүлэлт (НББОУСЗ, 2009), аккруэл суурьт загварыг ашиглан хэмждэг. Аж ахуйн нэгж байгууллага (ААНБ) нь санхүүгийн тайлангаа санхүүгийн тайлагналын үзэл баримтлалд нийцүүлэн СТОУС-ын дагуу бэлтгэн гаргах үүрэгтэй. Дэлхийн банкны 2008 онд хийсэн судалгаагаар Монгол Улсын санхүүгийн тайлангийн чанар доогуур буюу СТОУС-ын нэвтрэлт 49 хувь гэсэн дүгнэлт гарчээ. 2017 онд Дэлхийн банк, Сангийн Яамнаас хэрэгжүүлсэн “СТОУС-ын нэвтрэлт” судалгаанд нийт 362 ААНБ-ын 409 нягтлан бодогч хамрагдсан байна. Бүтцээр нь авч үзвэл, нийт хамрагдсан ААНБ-ын 74,1 хувь нь ХХК, 9,9 хувь нь ХК, 10,2 хувь нь төрийн өмчит компани, үлдсэн 5,8 хувь нь банк, санхүүгийн байгууллага байв. Дээрх судалгааны үр дүнгээс харахад СТОУС-ын хэрэгжилт 57% болж өссөн байна. Мөн зарим судалгаанд СТОУС-ын хэрэгжилтийн байдал 90 орчим хувьтай гэж гарсан байна.1 Олон улсын практикаас харахад СТОУС нэвтэрснээр санхүүгийн тайлагналын чанар дээшилдэг гэж үздэг. Монгол Улсын хувьд СТОУС-ын хэрэгжилт өндөр хувьтай байгаа боловч санхүүгийн тайлагналын чанар доогуур гэсэн дүгнэлт гарсан байгаа нь олон улсын практиктай зөрчилдөж байгаа юм.

Судалгааг санхүүгийн тайлангийн мэдээллийн чанар Монгол Улсад ямар түвшинд байгааг илрүүлэх зорилгоор хийв. Үүний тулд санхүүгийн тайлангийн мэдээллийн чанарыг хоёр чиглэлээр судлав. Нэгдүгээрт, СТОУС-ын чанарын хэмжигдэхүүнүүдийг судалж, СТОУС-ын нэвтрүүлэлтийг оролцогч талууд болох ААНБ, хөрөнгө оруулагч, зээлдүүлэгчдээс асуулгын аргаар, эксперт шинжээчдээс ярилцлага авах, үнэлгээний хуудас бөглүүлэх замаар судлав. Хоёрдугаарт, санхүүгийн тайлангийн мэдээллийн чанарыг аккруэл суурьт загвараар үнэлэв. Энэ загвараар хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй 2012-2016 оны нийт 77 компанийн санхүүгийн тайлангийн үзүүлэлтүүдийг панел өгөгдөл болгон хэмжив. Мөн түүнчлэн цаашид авч хэрэгжүүлэх арга замуудыг тодорхойлохын тулд макро орчны нөлөөллийг орчны шинжилгээний арга хэрэглэн судалж, санхүүгийн тайлангийн чанарт нөлөөлөх хүчин зүйлсийг тодорхойлсон болно. Аливаа улсын нягтлан бодох бүртгэлийн (НББ) тогтолцоонд олон хүчин зүйл нөлөөлдөг болохыг эрдэмтэд тогтоосон байдаг. Тэдгээрээс хамгийн их нөлөөлдөг хүчин зүйлийн хувьд компанийн засаглал, мэргэжлийн ёс зүй, хууль эрх зүй, эдийн засаг зэрэг болохыг тогтоож, Монгол Улсын НББ, санхүүгийн тайлагналын тогтолцооны зарим асуудлыг тодруулж, үнэлж дүгнэн, санхүүгийн тайлангийн мэдээллийн чанарыг үнэлэх арга зүй боловсруулсан болно.